POLSKO-LITEWSKA DEBATA HISTORYCZNA

Na Zamku Królewskim w Warszawie w sobotę 26 października odbyła się Polsko-Litewska Debata Historyczna pod hasłem

ZARĘCZENIE WZAJEMNE OBOJGA NARODÓW

Ktoś zapytał:

- A gdzie to Zaręczenie podpisali?

- No… tu, na warszawskim Zamku – odpowiedział jeden z historyków.

Byliśmy więc w samym centrum historii. Wydarzenia sprzed 222 lat opisali znawcy tematu: prof. Richard Butterwick-Pawlikowski (Wielka Brytania), prof. Alfredas Bumblauskas i dr Liudas Glemza (Litwa), prof. Zofia Zielińska i prof. Andrzej Zakrzewski (Polska).

Jakże znaczące okazało się zachowanie moderatora, prof. R. Butterwicka, który naukowcom polecił usiąść po dwóch stronach swoich ramion, zachowując równowagę: Litwin z Polakiem po lewej, Polka z Litwinem po prawej…

A na przeciw pani Loreta Zakarevičienė, ambasador Republiki Litwy. Z polskich władz, polityków czy parlamentarzystów, mimo zaproszenia nie było nikogo; widocznie mieli ważniejsze sprawy…

Przypomnijmy, iż Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów ściśle wiązało się z Konstytucją 3 Maja. Litwini, uznając konieczność utrzymania niepodległości Rzeczypospolitej, domagali się jednocześnie większego uznania swojej federalistycznej pozycji we wspólnym organizmie państwowym. Polacy odnieśli się do tego postulatu ze zrozumieniem (z powodu rosnącego zagrożenia dla obu krajów ze strony Rosji) i dlatego powstała koncepcja Zaręczenia, którego uchwalenie zainicjował ks. Michał Nestor Sapieha. Zaręczenie stanowiło więc zapisy wykonawcze Ustawy Rządowej i uchwalono je 20 października 1791 roku. Mówiło ono o związku Korony z Litwą bez podziału, a związek ów nazwano po raz pierwszy Rzeczypospolitą Polską. Wspólny miał być zarząd nad wojskiem i skarbem, a komisje: wojskowa, i skarbowa miały mieć taką samą liczbę członków po obu stronach. Aby zaś zabezpieczyć wykonalność tych zapisów, wprowadzono Zaręczenie do paktów konwentów. W skrócie można rzec, że Zaręczenie Obojga Narodów likwidowało dotychczasową unię, tworząc unitarne państwo – Rzeczypospolitą Polską.

O tym wszystkim dyskutowali historycy.

Druga część zamkowej Debaty Polsko-Litewskiej dotyczyła stosunków pomiędzy oboma narodami od Zaręczenia aż po współczesność. Dołączyli wówczas nowi, ważni dyskutanci: prof. Alvydas Nikżentaitis oraz dr Kazimierz Wóycicki. Uczestnicy panelu dyskusyjnego (moderowanego także przez prof. Richarda Butterwicka) rozpalili emocje. Dyskusja dotyczyła np. rozwoju cywilizacyjnego obu naszych krajów (np. drogi), jak też kwestii mniejszości narodowych po obu stronach granicy, nazwisk polskich na Litwie itp.

Od początku koncepcja merytoryczna Debaty – przygotowana przez Michała Kwileckiego, wice marszałka Senatu SPSW – zakładała rozmowę nie tylko o historii, ale i o współczesności wspólnych relacji polsko-litewskich. O wadze tematu świadczy nie tylko obecność Pani Ambasador, ale także oficjalny list wicemarszałka Sejmu republiki Litewskiej.

Na koniec obejrzeliśmy film dokumentalny (produkcji TVP Historia, patrona medialnego Debaty i wydarzeń horodelskich), będący relacją z Międzynarodowej Konferencji w Zamościu – „Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich od Krewa do Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów”, otwarcia wystawy w Muzeum Zamojskim: „Od Horodła do Horodła. Unia horodelska - dzieje i pamięć (1413-2013)” (przygotowanej przez Muzeum Zamojskie i Muzeum Historii Polski wspólnie) i obchodów rocznicowych w Horodle.

Warto dodać, wspominając o wystawie w Zamościu, iż merytoryczną pomocą organizatorom wydarzeń horodelskich i Debaty na Zamku służyli dwaj naukowcy: prof. Michał Kopczyński i Igor Kąkolewski z Muzeum Historii Polski.

Pozwoliłem sobie zakończyć zamkowe dyskusje poprzez zwrócenie uwagi na wypowiedź nestora polskich historyków, prof. Henryka Samsonowicza, który w ww. filmie dokumentalnym powiedział, że jeśli Polacy i Niemcy potrafili ułożyć poprawne relacje sąsiedzkie, to zapewne stanie się tak również na linii Polska – Litwa.

PŁ